ΒΙΒΛΙΟγραφικά
Φάνης Ι. Κακριδής (φιλολ. επιμ.)
Γράμματα του Ιωάννη Συκουτρή από την Κύπρο (1922-1924)
Μορφωτικό ΄Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Αθήνα 2008 , Σελ. 227
Τα Γράμματα, που γράφτηκαν, με υπογραφή Αντιφών, σε δίγλωσσο ιδίωμα, από τον Ιωάννη Συκουτρή στη διετία 1922-1924, διετία της διδασκαλίας του στο Ιεροδιδασκαλείο της Λάρνακας, βρήκε, όπως σημειώνει ο καθηγητής Φάνης Κακριδής, που επιμελήθηκε φιλολογικά την έκδοσή τους, στα κατάλοιπα της «Σμυρνιάς» μητέρας του ΄Ολγας Κομνηνού – Κακριδή (είχε γεννηθεί στη Βάρνα αλλά τελείωσε το Ελληνογαλλικό Λύκειο Αρώνη στη Σμύρνη) με την οποία ο Συκουτρής συνδέθηκε φιλικά, καθώς και με άλλους Σμυρνιούς στη διάρκεια των σπουδών τους στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην Κύπρο ο Συκουτρής, εκτός από τη διδασκαλία, που ο χαρακτηρίζει ως τόσο επιτυχή ώστε να εμπνέει την αγάπη στους μαθητές του και να επισύρει τον φθόνο και τις ραδιουργίες των συναδέλφων του, δραστηριοποιήθηκε και στην ίδρυση Συλλόγων, στην έκδοση περιοδικού, τη συλλογή ερευνητικού υλικού – επιγραφικού, γλωσσικού, και άλλου – ασχολίες που χαρακτήρισε ως «μεθύσι της δραστηριότητας» για να ξεχνά και να ξεχνιέται.
Συχνά πιστεύω ότι η δημοσίευση επιστολών, αν δεν γίνεται από τους ίδιους τους συντάκτες τους εμπεριέχει και κάποιον κίνδυνο έκθεσής τους. Θα ήθελε, άραγε, ο Συκουτρής να κάνει γνωστές τις απόψεις του, όπως ότι «παρά την Κύπρον θεωρούσε «προτιμοτέρα» την Αμερική, ότι «η επαρχία Λάρνακος και Λευκοσίας είναι από τα ασχημότερα μέρη της νήσου», ότι όλοι οι Κύπριοι διακρίνονται για την «φυγοπονία», τη «ραθυμία» και τη νωθρότητά τους;
Ενδιαφέροντα, πάντως, είναι τα γραφόμενα του Συκουτρή που αφορούν: τη ζωή («πόσον είναι εύμορφον να την ζη κανείς και να μελετά ταυτοχρόνως την ζωήν», αναλύσεις για τη σχέση ηδονής – ευτυχίας, διανόησης – συναιθημάτων, τέχνης – επιστήμης, τη φιλολογία, τη φιλοσοφία, τη φιλία (ιδίως εκείνη με την ΄Ολγα, τον «Γιαννάκη», τον Ιωάννη Κακριδή και τον Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημα Μυλωνά), ή την αυτοσυναίσθηση των «μεταπτώσεων» και «ακροβασιών» του χαρακτήρα του.
Η πιο σημαντική αναφορά του, σύντομη, πάντως, αλλά περιεκτική, είναι για τη μικρασιατική συμφορά, «πληγή από εκείνας που δεν κλείνουν», που τις αισθάνεται βαθύτερα στη μοναξιά του και που τον κάνουν να ομολογεί: «Αν ήξερα θετικά, ότι με το χασίς έστω θα κατόρθωνα να πιστεύσω επ’ ολίγον τουλάχιστον, ότι η Σμύρνη, ναι, υπάρχει, θα έπινα χασίς» (7-8 Ιανουαρίου 1923).
΄Αννα Κελεσίδου
Εμμανουήλ Μυλωνά
Από τις Παλαιές Φώκιες της Μικράς Ασίας στα Χανιά της Κρήτης
Χανιά 2003, Σελ. 78
Ο συγγραφέας, ένας αυθεντικός Μικρασιάτης καταγράφει, με γραφή άμεση, τις περιπέτειες της μετάβασης της οικογένειάς του από τις Παλαιές Φώκιες της Μικράς Ασίας στα Χανιά της Κρήτης και οι αναφορές του επαληθεύουν αυτό που η ελληνική γλώσσα έχει το προνόμιο να αποδίδει με τον όρο «ήθος», ποιοτικό τρόπο του υπάρχειν: η τραγικότητα των ιστορικών συμβάντων μετατρέπεται σε δυναμισμό δημιουργικότητας. Όπως γράφει ο συγγραφέας, είμαστε άνθρωποι όπου και όταν τα «βάσανα, οι στεναχώριες, οι διωγμοί, η μεγάλη φτώχεια μας οπλίζουν με υπομονή και εργατικότητα», ΄που δηλαδή οι περιπέτειες καθιστούν τη ζωή «βίον». Το ιδιαίτερο στο βιβλίο του Εμμ. Μυλωνά δεν είναι το είδος των γεγονότων – πολλά οι Μικρασιάτες που επέζησαν μετά την καταστροφή της πατρίδας τους αρδεύουν και από τη δική τους δεξαμενή των αναμνήσεων –, αλλά το άμεσο και απέριττο της γραφής και το γεγονός ότι γι’ αυτούς η ιστορία διδάσκει και οι άνθρωποι, όταν είναι άνθρωποι, διδάσκονται από αυτήν.
΄Αννα Κελεσίδου
Στεφ. Στεφανίδης – Δημ. Πλουμίδης
Αιολία Λέσβος – Αϊβαλί – Πέργαμος
Σειρά: Ταξιδιωτικοί Οδηγοί/15 «Ιnfoγνώμων», Σελ. 616
Είναι το τρίτο έργο με ταξιδιωτικούς οδηγούς που παρουσιάζουν από τις εκδόσεις «Infoγνώμων» οι Στέφανος Στεφνίδης και Δημήτρης Πλουμίδης.
Με τον γεωγραφικό όνομα Αιολία (ή Αιολίδα) δηλώνεται η περιοχή που περιλαμβάνει τη Λέσβο και από το μικρασιατικό χώρο την Πέργαμο, τις Κυδωνίες (Αϊβαλί), τα Μοσχονήσια, το Αδραμμύτι, το Δικελί, το Τσανταρλί.
Ανάμεσα στη Λέσβο και στα απέναντι μικρασιατικά παράλια είχαν αναπτυχθεί στενότατοι δεσμοί. Γι’ αυτή τη συνύπαρξη Λέσβου και Μ. Ασίας οι συγγραφείς σημειώνουν στον πρόλογό τους: «Η Αιολίδα δεν τελειώνει στις δαντελωτές ακτές της Λέσβου, απλώνεται με τις ίδιες μαγικές ιδιότητες και στις έναντι ακτές, τους κόλπους και τις πλαγιές της ΄Ιδης, του Αδραμυττίου και του Αϊβαλί. Ακόμη πιο πέρα ορθώνεται η ακρόπολη της Περγάμουκαι στα πόδια της η Βασιλική και το Ασκληπιείο, λαμπρά μνημεία του ελληνικού, του ανθρώπινου πολιτισμού».
Χάρτες, σχεδιαγράμματα, έγχρωμες φωτογραφίες και βιβλιογραφία συμπληρώνουν την έκδοση.
Ν.Χ.Β.
Έφη Αξαρλή
Ο χορός
Από το «Καλειδοσκόπιο» του περιοδικού 4Εποχές. Μικρασίας περίπλους, το οποίο εκδίδει η ΄Ενωση Μικρασιατών Δήμου Καλλονής, το απόσπασμα του Αργύρη Κεραμιτζή*, που ακολουθεί για το πρώτο βιβλίο της ΄Εφης Αξαρλή με τίτλο «Ο χορός».
«Με τον πόνο της προσφυγιάς καταπιάνεται η συγγραφέας. Ξεκινώντας από το θάνατο του παππού Ιωάννη, σαρώνει πέρα ως πέρα τη δραματική αυτή για τον Ελληνισμό περίοδο. Με τη γνώση που της πρόσφεραν οι ατέλειωτες – είναι φανερό – κουβέντες με τους προγόνους της, ξεπερνά τον χρόνο και νοερά αρμενίζει στα απέναντι παράλια, περιγράφοντας με ένα ασυγκράτητο λυρισμό, εικόνες και καταστάσεις, με ένα τρόπο μοναδικό. Πουθενά στο βιβλίο δεν αντιλαμβάνεσαι την ηλικιακή απόσταση που χωρίζει τη συγγραφέα από τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Δείχνει να τα έχει βιώσει.
«Δεν θα γράψω εγώ το βιβλίο τούτης της γης. Θα επιτελέσω έργο επισκέπτη προσωρινού … Μια απλή μαρτυρία θα καταθέσω για τούτη τη γη. Θα με κατακρίνουν βέβαια αυτοί που έπλεξαν εγκώμια. Αυτοί που χρησιμοποίησαν την αποσιώπηση…». Απ’ την αρχή η Αξαρλή βάζει στόχους. Και τους υπηρετεί με συνέπεια. Πουθενά, στις σελίδες του βιβλίου αυτού, δεν θα βρει ο αναγνώστης ίχνη φανατισμού και μισαλλοδοξίας. Περιγράφοντας τις τραγικότερες, ίσως, στιγμές του Ελληνισμού καταφέρνει και παραμένει ποιητική χωρίς ίχνος σκληρότητας ή ρεβανσισμού. Δεν γράφει ιστορία. Καταγράφει «μνήμες». Και δίνει μια άποψη διαφορετική – αιρετική ίσως – που όμως είναι άποψη αυτών που έζησαν τα γεγονότα. Και αυτοί ξέρουν καλύτερα. Μπορεί γι’ αυτό να είναι περήφανη, αφού αξιώθηκε να εκφέρει το δικό τους λόγο.
Εκτεταμένη η χρήση όρων και ιδιωματισμών. Και προκαλεί ευχάριστη έκπληξη που ένας εκπρόσωπος της νεότερης γενιάς, κατέχει σε τέτοιο βαθμό το γλωσσικό ιδίωμα των προσφύγων. ΄Εξυπνο εύρημα η παράλληλη χρήση αποσπασμάτων από άρθρα εφημερίδων της εποχής. Τα «χρησιμοποιεί […]. Και το κάνει καλά.
Και ο επίλογος δραματικός, δοσμένος με τρόπο μοναδικό, καθώς περιγράφει τις τελευταίες στιγμές της «σταύρωσης» της Μικρασίας. «Τίναξε το κεφάλι να θυμηθεί γιατί ήταν καρφωμένη σε τούτον τον Σταυρό, μα δεν θυμόταν. Ψέμματα λοιπόν η μεγάλη ιδέα; Οι νίκες του ελληνικού στρατού; Οι υποσχέσεις των συμμάχων που τη φώναζαν αγαπημένη; Τα μεγάλα οράματα; Οι δεήσεις; Οι προσευχές; ΄Όλα ψέμματα ήταν λοιπόν; Η προκοπή, η ομόνοια, η ειρήνη, η αγάπη. Ανταλέτ, μουσαβέτ, χουριέτ, ζεχρά. Τα παντέλια τριάκοντα αργύρια. Καμωμένα από μια χούφτα χώμα, θάλασσα και αγέρα».
* Ο κ. Αργύρης Κεραμιτζής είναι διευθυντής του Επαγγελματικού Λυκείου Καλλονής.
